بسم الله الرحمن الرحیم

6. موسی(ع) و خشم مسئولانه

و اکنون موسی(ع) می داند که قومش در مدتی که او در میقات بسر برده گرفتار فتنه و آزمایشی سخت شده است و نیز می داند که سامری با استفاده از سادگی قوم و گرایشات حس طلبانه به اشباع خواسته های آنان پرداخته، با کنار زدن هارون(ع) و معبود قرار دادن گوساله رسما و علنا همه دستاورد های موسی(ع) را به سخره گرفته است.

قطعا با این اطلاع و آگاهی غمی جانکاه در روح و روان موسی(ع) پدید آمده است. با اینکه این اطلاع از خبری است که خدای متعال به او داده است، فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِی.85 طه - وخبرى که خدای متعال بدهد، بقول علامه طباطبایی رحمة الله علیه حتى از حس هم صادق ‏تراست، چون حس ممکن است خطا تشخیص دهد و لیکن خداى تعالى جز به حق چیزى نمى‏فرماید. با این حال موسی(ع) خشم نگرفت و عصبانی نشد.

خشم و اندوه زمانی نمایان شد که موسی(ع) در میان گوساله پرستان، شاهد تباهی قوم و بت پرستی آنان است. وَلَمَّا رَجَعَ مُوسى ‏إِلى ‏قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفا. 150 اعراف -

زمانی موسی(ع) به توبیخ و سرزنش قومش پرداخت وآنان را مردمانی عجول، ناشکیبا و جانشینانی بد معرفی کرد، که در میان قوم حاضر است. قالَ بِئْسَما خَلَفْتُمُونِی مِنْ بَعْدِی أَعَجِلْتُمْ أَمْرَرَبِّکُم. 150 اعراف-

زمانی الواح را که در بر دارنده آیات الهی است بر زمین انداخت، که مردم او را می بینند. و نیز در منظر و مرآی مردم موی سر و صورت هارون(ع) را به دست گرفت و او را به سمت خود کشید.وَ أَلْقَى الْأَلْواحَ وَ أَخَذَ بِرَأْسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْه. 150 اعراف -

خشم موسی(ع) بر خلاف خشم انفعالی که ریشه در خصومت، کینه توزی، تنفر، حسد و ضعف نفس دارد، برآمده از آگاهی، شناخت، لمس، حضور، مشاهده، احساس و نشات گرفته از ایمان و غیرت دینی، و نشان دهنده میزان تعهد و شجاعت او است. اینچنین خشمی که از ویژگی های انبیاء و اولیاء الهی است، گرچه نزد عقلاء ممدوح و پسندیده است اما از آنجاییکه خشم است امکان اشتباه و ترک اولی در آن وجود دارد، مانند انداختن الواح و کشیدن موی سر و صورت هارون(ع).

و البته موسی(ع) می داند که جبران آن طلب استغفار و معذرت خواهی است.قالَ رَبِّ اغْفِرْلِی وَ لِأَخِی وَ أَدْخِلْنا فِی رَحْمَتِکَ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِین. 151 اعراف -

و جای بسی شگفتی است که ما با اندیشمندانی در جوامع مسلمان مواجه ایم، که افتخار مطالعه و تحقیق بیش از سی سال را با خود یدک می کشند و در این مدت محض رضای خدا یکبار هم عصبانی نشده اند، هدفی جز میقات در کوه طور و نیز اقامت در مدرسه و دانشگاه، و مقصدی جز اخذ الواح و مدرک و عنوانی پر طمطراق برای خود قائل نیستند، نجات و رهایی مردم از گوساله پرستی نوین در قاموس اینان جایگاهی ندارد. در قرآنی که اینان می خوانند گویا آیه بازگشت موسی(ع) از میقات: وَلَمَّا رَجَعَ مُوسى‏ إِلى ‏قَوْمِهِ - وجود ندارد. و برای اینکه مرتکب ترک اولایی نشوند حاضرند ترک واجب کنند. از افکندن الواح به معنای عام آن که شامل مقام، موقعیت، دارایی، آبرو و ... ابا دارند، از درگیر شدن، سرزنش کردن و توبیخ نمودن گوساله پرستان امتناع می ورزند. آیا اینان نمی دانند که الواح در دست موسی(ع) برای نجات مردم است و آیا وَ أَلْقَى الْأَلْواحَ - نمی خواهد بفرماید الواح بدون مردم به چه کار می آید؟ آیا اینان مصداق های آشکاری از علمای بلا عمل، که تاثیر سخن و نفوذ کلام از آنان سلب شده، نمی باشند؟ ان العالم اذا لم یعمل بعلمه زلت موعظته فی القلوب کما یزل المطر عن الصفا. (الکافی ج1، ص45 ) قطعا شاهد ناماندگاری و لغزش دانه های باران بر کوه بوده اید، و حتما به زیر دست و پا افتادن پند های عالمان بلا عمل را در مردم تماشا کرده اید، همچنان که باران بر کوه نمی ماند، موعظه عالم بلا عمل در قلب ها جای نخواهد گرفت.

7. توبه پاداش خشم موسی(ع)

سخن درشت و عکس العمل غیر انفعالی، متعهدانه و پویا از جانب موسی(ع) سرانجام اثر مثبت خود را نشان می دهد.

گرچه  موسی(ع) گناه گوساله پرستان را نه بخاطر اینکه خدای متعال وعده نیکو به آنان نداده بود، أَ لَمْ یَعِدْکُمْ رَبُّکُمْ وَعْداً حَسَنا؟ 86 طه -

و نه بخاطر طولانی شدن مفارقت و جدایی خود از آنان، أَ فَطالَ عَلَیْکُمُ الْعَهْد؟ 86 طه -

بلکه بخاطر عدم عقل و شعور در گوساله پرستان بنی اسرائیلی می داند که بدون اراده خدای قادر متعال، خواستار فرود خشم خدا بر خود شده اند.أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ یَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّکُم. 86 طه -

با این حال خشم شدید، اندوه فراوان، توبیخ و تشر موسی(ع) گوساله پرستان را بخود آورد و اظهار ندامت و پشیمانی کردند.عن ابن عباس فیقوله وَ لَمَّا سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ قال ندموا. ( الدر المنثور فی تفسیر الماثور ج3، ص127)

بنی اسرائیل زمانی که به این درک و فهم رسید که گوساله صدا دار خدای حقیقی و خدای موسی(ع) نیست بلکه جسدی بی روح است که از تجمع زر و زیور و بدور از چشم آنان پا به عرصه وجود گذاشته است، متوجه ضلالت و گمراهی خود نیز شده است.

اکنون اینگونه است که گویا به کنه خطاء و بزرگی اشتباه اش علاوه بر اینکه پی برده آن را به چشم می بیند. وَ رَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا. 149 اعراف -

و از همین رو فریاد توبه و استغاثه می آورد: قالُوا لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْنا رَبُّنا وَ یَغْفِرْلَنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِین. 149 اعراف- که اگر رحمت خدا شامل حال ما نشود و ما را نیامرزد هرآینه از زیانکاران خواهیم بود.

سلوک موسی(ع) در برخورد با گوساله پرستان فریاد می زند که اگر گناهی در قد و قواره گناه گوساله پرستان یهودی باشد مواعظ اخلاقی و مطالب عرفانی گره گشاه نخواهد بود.

به تایید قرآن پاک اظهار ندامت و فریاد توبه و استغاثه حاصل موعظه و پند و اندرز نیست. وَ لَقَدْ قالَ لَهُمْ هارُونُ مِنْ قَبْلُ یا قَوْمِ إِنَّما فُتِنْتُمْ بِه وَ إِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمن فَاتَّبِعُونِی وَأَطِیعُوا أَمْرِی[90 طه].

می دانید و توجه دارید که گوساله پرستان به حال خود رها نشده بودند، هارون(ع) بعنوان نبی و جانشین موسی(ع) پیش از مراجعت موسی(ع) آنها را از فتنه آگاه ساخته بود، متذکر رحمت فراگیر خدای مهربان شده بود، و نیز آنان را به تبعیت و اطاعت از خود فرا خوانده بود. همانگونه که آیه 90 و 91 سوره طه بیان می کند. هارون پیش از این به آنها گفته بود: اى قوم، شما را به این گوساله آزموده‏اند. پروردگار شما خداى رحمان است. از پى من بیایید و فرمانبردار من باشید.

از ویژگی های فتنه علاوه بر زائل کردن عقل و شعور، از کار انداختن قوه شنوایی است، گوش فتنه زده از پذیرش مواعظ امتناع می ورزد، لذا نسبت به دستورات ارائه شده گستاخی نشان می دهد، اطاعت گریز می شود و فرمانبری را اگرچه حق باشد برسمیت نمی شناسد.

از دیگر ویژگی های فتنه لجاجت و پافشاری بر باطل است.

گوساله پرستان نه تنها موعظه و درخواست حق هارون(ع) را نپذیرفتند، بلکه بر امر باطل و غیر عقلانی پرستش گوساله ای که به یقین می دانند علاوه بر اینکه پاسخگو نیست. مالک نفع و ضرری هم نیست که حالا بخواهد ضرری را از اینان دفع و یا نفعی را به سویشان جلب کند. این لجاجت تا آنجاست که با گستاخی به هارون(ع) می گویند: هرگز دست از عبادت گوساله بر نخواهند داشت. لَنْ نَبْرَحَ عَلَیْهِ عاکِفِینَ. 91 طه -

لن که بر سر نَبْرَحَ به معنای مفارقت آمده است. از دلهره آور ترین کلمات به هنگام وقوع فتنه است. از آنجایی که لَنْ نفی ابد می کند، استمرار گوساله پرستی را نعره می زند.

آنچه از پند و اندرز هارون(ع) نصیب بنی اسرائیلی که مقیم، معتکف، ملازم و مجاور گوساله است، گردید، شکی است که سمت و سویش بجای اینکه به طرف خدای موسی(ع) باشد، به طرف گوساله است. نمی گویند: دست از اعتکاف و پرستش گوساله بر می داریم تا موسی(ع) بیاید و نظرش را راجع به گوساله بگوید. می گویند: ما به هیچوجه سخن سامری که گفت: این خدای شما و خدای موسی است، را رد نمی کنیم، همچنان بر گوساله پرستی اصرار داریم. حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنا مُوسى.91 طه- تا اینکه موسی(ع) از کوه طور و میقات خدای متعال مراجعت کند و ببینیم که موسی(ع) همچون ما گوساله می پرستد یا نه؟

موسی(ع) مراجعت می کند، فَرَجَعَ مُوسى‏ إِلى ‏قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفا. و قومش را بنابرآنچه که سفر خروج درباب 32 توصیف میکند: فاسد، منحرف، فراموش کار، سرکش، آلوده به گناه، افسار گسیخته و بی آبرو می بیند که در برابر گوساله طلایی می رقصیدند و شادی می کردند.

اما قوم همانگونه که قرآن حکیم آورده است، موسی(ع) را خشمگین، عصبانی و پر اندوه می بیند. انداختن الواح و تشر موسی(ع) بر سر قوم و بر سر هارون(ع) و نیز آنچه باب 32 سفر خروج متعرض آن شده است، موسی(ع) به طائفه لاوی گفت: خداوند، خدای بنی اسرائیل می فرماید: شمشیر به کمر ببندید و از اینسوی اردوگاه تا آنسویش بروید و برادر و دوست و همسایه خود را بکشید. لاوی ها اطاعت کردند و در آن روز در حدود سه هزار نفر از قوم اسرائیل کشته شدند.

یکی از کارکرد های قرآن عزیز تنقیح داده های حاخامی است. گرچه نویسندگان باب 32 سفر خروج از توبه و انابه قوم اسرائیل سخنی به میان نیاورده است، بلکه بجای گوساله پرستان، موسی(ع) را به حضور خداوند می فرستد و موسی(ع) چنین دعا می کند: آه ای خداوند، این قوم مرتکب گناه بزرگی شده، برای خود بتی از طلا ساختند. تمنا می کنم گناه آنها را ببخش و گرنه اسم مرا از دفترت محو کن. و این در حالی است که قرآن پاک به توبه و ندامت گوساله پرستان بعد از مراجعت و برخورد تند موسی(ع) با آنان صراحت دارد.

ادامه دارد